اهمیت و نقش صنعت فرانچایز در حوزه بهره وری و تولید

تحلیل دبیـر کل اتاق اصناف ایران از اهمیت و نقش صنعت فرانچایز در حوزه بهره‌وری و تولید مقیاس محصولات کالایی و خدمات در ایران

جناب فقیهی لطفا در ابتدا در ارتباط با صنعت فرانچایز در تجربه‌ها و نمونه‌های جهانی آن توضیح بفرمایید و اینکه ابزار مذکور تا چه میزان توانسته رشد اقتصادی صنایع دیگر را تقویت کند؟

یکی از ابزارهای کارآمد و مؤثر در اقتصادهای بزرگ دنیا در حوزه تولید ارزش و رشد بهر‌ه‌وری واحدهای تولیدی، مبحث فرانچایز است. در سالهای اخیر میزان رشد این صنعت در کشــورهای مذکور تا دو برابر رشد تولید ناخالص ملی آنها بوده و این نشــان میدهد پتانســیل‌های رشــد اقتصادی از بستر صنعت فرانچایز بسیار قابل توجه است و فارغ از بسترهای سیاسی کشورها، ابزار توانمندی است که قابلیت استفاده در سطوح مختلف را به خصوص در کشورهای درحال توسعه که عموماً دارای واحدهای خرد بوده دارد. واحدهای اقتصادی خرد که شــامل اصناف و واحدهای کوچک و متوســط اســت، به مثابه زیرســاختی برای اســتفاده از ابزار فرانچایز میتوان در نظر گرفت. این ابــزار قابلیت شفاف ســازی، تولید مقیاس نمــودن محصولات  (تولید و خدمات) و رشد کسب‌وکارها را دارند البته در این کشورها که عموماً دارای بیشــنه تاریخی کهن در کسب‌وکار هستند شــرایط فرهنگی ویژه‌ای برای پیاده سازی این ابزار در کشور خود دارند در حالیکه در کشورهایی مانند آمریکای شــمالی به دلیــل قدمت کم کســب‌وکارها و فرهنــگ کار، اســتفاده از ابزارهای نوین به در جهت تولید ارزش بیشــتر جا افتاده. به گونــه ایکه در قرنهای 18 و 19 نیز واحدهای خرد با اســتفاده از ابزارهای توســعه گرایانه توانســتند در کنار هم قرار گرفته و تولید مقیاس صورت گرفته و به دنبال بازارهای نو و بزرگتر میباشند لذا در جهت توسعه بازارهای صادراتی بوده و هســتند؛ اما در ایــران با بیش از2هزار و 500 ســال فرهنگ پیشه‌وری و اصناف خرد آن ریشه در فرهنگ جامعه دارند و همواره دارای قدرت اجتماعی و اقتصادی قابل توجهی در این کشورها هستند و به کارگیری ابزارهای نوآورانه و مدرن و ایجاد تغییر این فضا به آسانی متصور نیست، اســتفاده از ابزارهای نوین مانند فرانچایز با مشکلاتی روبه رو است که باید بر اساس شناخت از این قدرت و همراه سازی آنها توجه کرد و اقدام نمود. حال آنکه معمولا بدون توجه به این شــرایط در کشــورهایی مانند ما ابزارها را با نســخه غربی پیاده سازی میکنیم و متاســفانه غالباً با شکست مواجه میشویم.
شده در حوزه‌های: تولیدی، توزیعی، خدماتی و خدمات فنی فعالیت میکنند که در این میان بالغ بر یک میلیون و سیصد هزار واحد صنفی توزیعی سهم 90 درصد نظام توزیعی کشور را در اختیار دارد که بزرگترین قلک و خزانه برای توسعه صنعت فرانچایز محسوب میشوند که با استفاده از صنعت فرانچایز میتوان از مزیتهای آن در جهت تولید ارزش بیشتر استفاده کرد و از منافع آن برای ایجاد رفاه بالاتر استفاده شــود، اما به دو دلیل در کشور شاهد روند چندان موفقی نبوده‌ایم؛ نخست اینکه بدون توجه به زیر ساختارهای سنتی و صرفاً با پیاده‌سازی مباحث نظری غرب در کشور تلاش در به کارگیری این ابزار کرده ایم و از دیگر ســو یا عدم آگاهی مسئولین نسبت به تواناییها و کاربردهای این ابزار در کشــور مواجه بوده ایم به همین دلیل در این زمینه موفق نبوده‌ایم. البته این ابــزار تنها در حوزه اصنــاف کاربرد نــدارد و به عنوان مثال در حوزه محصولات کشاورزی نیز کارکردهای ارزشمندی دارد که کشورهای همسایه از آن به خوبی استفاده کرده و حتی به صادرات رسیده‌اند. به عنوان مثال در حوزه تولید گوشت مرغ و به دلیل کوچک بودن مقیاس تولید مرغداری‌ها.
 

شما از ظرفیتهای موجود در کسب‌وکارهای خرد و اصناف صحبت میکنید. این ظرفیتها شامل چه موضوعاتی هستند؟
 

در ایران در حوزه اصناف 3 میلیون و 150 هزار واحد صنفی دارای جواز و ثبت تولید ما در حال حاضر رقابتی نیســت و تولید نه قیمت تمام شده مناسبی دارد و نــه دارای بهره‌وری مناســبی اســت و متعاقــبآ مواجه بــا فضایی هستیم که استانداردســازی بر مبنای تولید صادراتی صورت نگرفته و این در حالی است که در کشورهای همسایه مانند ترکیه با پیشنهادی مشابه با ایران با استفاده از ابزار فرانچایز موفقیت های بزرگی در این زمینه و تولید و خدمات خرد خود را به دست آورده بگونه‌ای که امروز یکی از صادرکننده های عمده در خاورمیانه و کشــورهای اروپایی و روسیه هســتند؛ چراکه با ایجاد چند برند معتبر و تکمیــل زنجیره‌های مختلف توانســته اند موفقیت های زیادی را کسب کنند.
 

چه اقداماتی در این رابطه صورت گرفته و به عنوان مثال اتاق اصناف چه کارهایی برای توسعه فرهنگ فرانچایز انجام داده است؟
 

در طول 5 سال گذشته که اتحادیه‌های کشوری فروشگاه های زنجیره‌ای در اتاق اصناف ایران شکل گرفته است، یکی از مقاومت هایی که وجود داشت این مسئله بود که با رشد فروشگاه های بزرگ، واحدهای صنفی موجود دچار مشکل خواهند شد و قابلیت رقابت را از دست خواهند داد. در همین زمینه یکی از راهکارهایی که به آن متوسل شدیم استفاده از ظرفیت های فرانچایز بود که فروشــگاههای مذکور با حفظ وضعیت موجود میتوانند با استفاده از قابلیت مذکور، رشد پایاپای فروشگاه‌‎های کوچک را نیز تضمین کرده و در چرخه فروشگاه‌های زنجیره‌ای توان رقابتی این فروشگاه‌ها نیز افزایش یابد که نمونه موفق این موارد، فروشگاه‌های یاران دریان بودند که توانستند با استفاده از این ابزارها از موفقیت‌های خوبی بهره‌مند شوند. از سوی دیگر در قانون تجارت ما، ابزاری به نام فرانچایز پیش بینی نشده و در نتیجه روی مشکالت حقوقی که برای واحدهای فرانچایز پیش میآید، قوه قضائیه نمیتواند تصمیمات مناسبی را اتخاذ کند؛ لذا پایه و اساس و فونداســیون این ابزار را از نظــر قوانین و مقررات ایجــاد نکرده ایم و اگر این شرایط فراهم شــود ابزار فرانچایز میتواند با رشد نمایی قابل توجهی رو به رو شود. در حال حاضر، در حوزه فروشــگاه‌های زنجیره‌ای و با تشکیل اتحادیه های مرتبط، چند برند رشــد قابل قبولی داشــته اند به گونه‌ای که حالا در عراق و روسیه شعب جدید ایجاد کرده‌اند؛ به طوری که هم 
صادرات کالاهای ساخت داخل را تسهیل نموده اند و هم ورود ارز را تقویت کرده اند، درحالی که اگر از این ظرفیت استفاده نمیشد، شاید شرایط برای چنین ظهور و بروزی برای آنها فراهم نمیگشــت؛ لذا از این منظر نیز توســعه قوانین برای شکوفایی صنعت فرانچایز میتواند مزیت های نسبی را برای کشور ایجاد کند.